Pse në disa raste parimi fonetik i gjuhës shqipe “nuk gjen zbatim”? Pse disa fjalë ndryshe shkruhen e ndryshe lexohen?

Mirëmëngjesi apo Mirëmëngjezi?

Dakord apo Dakort?

Gjigand apo Gjigant?

Ekzistoj apo Egzistoj?

Pse disa fjalë ndryshe shkruhen dhe ndryshe lexohen?

Pse në disa raste parimi fonetik i gjuhës shqipe “nuk gjen zbatim”?

Parimi themelor i drejtshkrimit të gjuhës shqipe, ndryshe nga shumë gjuhë të tjera, është parimi fonetik i saj, kur fjalët shkruhen, ashtu siç lexohen. Mirëpo edhe në gjuhën shqipe ndodh që disa fjalë, edhe pse shkruhen ndryshe, shqiptohen ndryshe.

Për shembull:

- shkruajmë: zog, asgjë, mesditë, shfaq, mëngjes, këndes, argjend, ekzistencë, dakort, gjigand etj.

- por shqiptojmë: zok, azgjë, mezditë, çfaq, mëngjez, këndez, argjent, egzistencë, dakord, gjigant etj.

Këtu ndodh dukuria e shurdhimit ose e zëshmërisë së bashkëtingëlloreve, kur dhe parimi fonetik nuk “gjen zbatim”.

Por çfarë është kjo dukuri dhe përse ndodh?

Në gjuhën shqipe bashkëtingëlloret ndahen në:

- të zëshme: b, d, dh, h, g, gj, v, x, xh, z, zh.

- të shurdhëta: m,n,nj,j,l,ll,r,rr,p, t, th, k, q, j, c, ç, s, sh.

Dukuria e shurdhimit ose e zëshmërisë së bashkëtingëlloreve ndodh kur, në një fjalë, kemi dy bashkëtingëllore të zëshme ose dy të shurdhëta. Duke qenë se gjatë nyjëtimit të tyre në aparatin e të folurit hasim vështirësi, për lehtësi shqiptimi ne shurdhojmë njërën kur kemi dy bashkëtingëllore të zëshme (zog-zok, në këtë rast g-në e zëshme e shurdhojmë dhe e bëjmë k, sepse edhe z-ja është e zëshme dhe kështu krijohet lehtësi shqiptimi) dhe e kundërta, e bëjmë të zëshme tjetrën, si p.sh.: këndes-këndez (meqë k-ja është e shurdhët, e bëjmë të zëshme s-në, duke e kthyer në z).

Të vëna përballë njëra-tjetrës, bashkëtingëlloret e shurdhëta të gjuhës shqipe kanë gjegjëse të tyre këto bashkëtingëllore të zëshme:

P bëhet B; T-D, TH-DH; K-G, Q-GJ, F-V, S-Z; SH-ZH, C-X; Ç-XH etj.

Përgatiti: Sevi Lami Agolli