8 shtatori, Dita Ndërkombëtare e Shkrim-Leximit

Që nga viti 1967, festimet e Ditës Ndërkombëtare të Alfabetizmit (ILD) mbahen çdo vit në mbarë botën për t'i kujtuar publikut rëndësinë e shkrim-leximit si çështje dinjiteti dhe të drejtave të njeriut dhe për të çuar përpara agjendën e shkrim-leximit drejt një shoqërie më të arsimuar dhe të qëndrueshme.

Pavarësisht progresit të qëndrueshëm të bërë në të gjithë botën, sfidat e shkrim-leximit vazhdojnë me të paktën 763 milionë të rinj dhe të rritur që u mungojnë aftësitë bazë të shkrim-leximit në vitin 2020. Kriza e fundit e COVID-19 dhe kriza të tjera, si ndryshimi i klimës dhe konfliktet, i kanë përkeqësuar sfidat.

Iniciativa e shënimit të Ditës Ndërkombëtare për avancimin e shkrim-leximit rrjedh nga Konferenca botërore e ministrave të arsimit e organizuar në muajin shtator të vitit 1965 në Teheran e cila temë si bazë e kishte zhdukjen e analfabetizmit, ndërsa UNESCO si ditë ndërkombëtare e shënon më 26 tetor të vitit 1966, në sesionin e 14-të të Konferencës së Përgjithshme të UNESCO-së, me qëllim të promovimit të rëndësisë së arsimimit të fëmijëve dhe të rriturve. Ajo u festua për herë të parë në vitin 1967 më 8 shtator.

Festimet në 2023

Konteksti global që ndryshon me shpejtësi mori një kuptim të ri gjatë viteve të fundit, duke penguar përparimin e shkrim-leximit dhe duke zgjeruar pabarazitë në rajonet, vendet dhe popullatat e botës. Në vendet me të ardhura të ulëta dhe mesatare, përqindja e fëmijëve 10-vjeçarë që nuk mund të lexonin dhe kuptonin një tekst të thjeshtë është rritur nga 57 përqind në 2019-ën në rreth 70 përqind në 2022-shin. Në këtë kontekst, Dita Ndërkombëtare e Alfabetizmit të këtij viti do të festohet në mbarë botën me temën, "Promovimi i shkrim-leximit për një botë në tranzicion: Ndërtimi i themeleve për shoqëri të qëndrueshme dhe paqësore".

International Literacy Day (ILD) 2023 do të jetë një mundësi për të bashkuar përpjekjet për të përshpejtuar progresin drejt arritjes së Objektivit të Zhvillimit të Qëndrueshëm 4 (SDG4) për arsimin dhe të mësuarit gjatë gjithë jetës dhe për të reflektuar mbi rolin e shkrim-leximit në ndërtimin e shoqërive më gjithëpërfshirëse, paqësore, të drejta dhe të qëndrueshme. Duke vepruar kështu, ai do të përqafojë marrëdhëniet reciproke midis shkrim-leximit dhe fushave të tjera të zhvillimit: shkrim-leximi është thelbësor për krijimin e shoqërive të tilla, ndërsa përparimi në fusha të tjera të zhvillimit kontribuon në gjenerimin e interesit dhe motivimit të njerëzve për të fituar, përdorur dhe më tej. Nën këtë temë, ILD2023 do të festohet në nivel global, rajonal, vendor dhe lokal në mbarë botën.

Në nivel global, një konferencë do të organizohet me prezencë fizike dhe online të premten, 8 shtator 2023, në Paris, Francë. Kjo festë globale do të përfshijë ceremoninë e ndarjes së Çmimeve Ndërkombëtare të Shkrim-leximit të UNESCO-s për të shpallur programet e jashtëzakonshme fituese të çmimeve të këtij viti.

Shkrim-leximi

Shkrim-leximi (i njohur ndryshe edhe si lexim-shkrimi, në fjalorët e vjetër edhe si shkrim-këndimi) nga fjalorët përcaktohet tradicionalisht si aftësia për të shkruar dhe lexuar, megjithëse ekzistojnë edhe interpretime tjera më të gjera të cilat insistojnë që çdo shembull i veçantë i leximit dhe shkrimit gjithmonë ndodh në një kontekst specifik, siç janë koncepte të tilla si "shkrim-leximi fillestar, shkrim-leximi bazë ose konvencional, shkrim-leximi funksional, shkrim-leximi digjital, shkrim-leximi mediatik, shkrim-leximi ligjor, shkrim-leximi kompjuterik dhe shkrim-leximi informativ".

Konsensusi i përgjithshëm midis studiuesve është që shkrim-leximi gjithnjë përfshin elemente shoqërore dhe kulturore gjë që pasqyrohet edhe nga përfshirja në përkufizimin e UNESCO-së mbi shkrim-leximin, të numrave, imazheve, mediave digjitale, vetëdija kulturore dhe mjetet e tjera të të kuptuarit, komunikimi, përfitimi i njohurive të dobishme, zgjidhja e problemeve dhe sistemet simbolike mbizotëruese të një kulture të caktuar. Koncepti i shkrim-leximit është duke u zgjeruar në të gjithë vendet e OECD -së për të përfshirë aftësitë për qasje në njohuri përmes teknologjisë dhe aftësisë për të vlerësuar kontekstet komplekse.

Çelësi i shkrim-leximit është zhvillimi i leximit, një përparim i aftësive i cili fillon me aftësinë për të kuptuar fjalët e folura dhe deshifrimin e fjalëve të shkruara, dhe që kulmon në kuptimin e thellë të tekstit. Zhvillimi i të lexuarit përfshin një varg të mbështetjes komplekse të gjuhës, duke përfshirë ndërgjegjësimin e tingujve të të folurit (fonologjia), modelet drejtshkrimore (ortografia), kuptimin e fjalës (semantika), gramatikën (sintaksa) dhe modelet e formimit të fjalëve (morfologjia), të gjitha këto ofrojnë një platformë të domosdoshme për lexim të rrjedhshëm dhe të kuptueshëm.

Pasi të fitohen këto aftësi, një lexues mund të arrijë njohuri të plotë gjuhësore, e cila përfshin aftësitë për të aplikuar në analizën kritike, konkluzionet dhe sintezën e materialit të shtypur; të shkruajë me saktësi dhe koherencë; dhe të përdorë informacionet dhe njohuritë nga teksti si bazë për vendime të informuara dhe mendim krijues. Pamundësia për ta bërë këtë quhet "analfabetizëm".

Ekspertët në një takim të UNESCO-së kanë propozuar përcaktimin e shkrim-leximit si "aftësi për të identifikuar, kuptuar, interpretuar, krijuar, komunikuar dhe njehsuar, duke përdorur materiale të shtypura dhe të shkruara të shoqëruara me kontekste të ndryshme". Ekspertët vërejnë se: "Shkrim-leximi përfshin një vazhdimësi të të nxënit dhe mësimit në aftësimin e individëve për të arritur qëllimet e tyre, për të zhvilluar njohuritë dhe potencialin e tyre dhe për të marrë pjesë plotësisht në komunitetin dhe shoqërinë më të gjerë".