Prindërimi me masë, Denata Toçe: Si të jetoni me fëmijët, jo për fëmijët!

Përgjithësisht në kulturën tonë, prindërit janë të gatshëm për të bashkëvepruar me fëmijët e tyre, sidomos roli i nënës është mjaft i pranishëm në jetën e fëmijës. Nuk përjashtohet figura e babait, por, fizikisht, nënat mbeten figura më e pranishme në jetën e fëmijës. Roli që kanë nënat dominon në jetën e familjes për rritjen dhe edukimin e fëmijës. Gjatë takimeve të këshillimit të prindërve për edukimin e fëmijës, një filozofi prindërimi e rëndësishme që mundohem t’ua tregoj prindërve është sesi të jetojnë ME fëmijët dhe jo PËR fëmijët. Jo të gjithë prindërit e presin me entuziazëm këtë filozofi. Disa prej tyre duket se janë mësuar të bëjnë “gjithçka” për fëmijët dhe, të mos merren me ata sikurse janë mësuar të merren, duket se u heq një rol të cilin nuk e zëvendësojnë me asnjë gjë më të rëndësishme, sikurse mund të ishte edhe vetja e tyre. Për shembull, ka prindër që vijnë të zhgënjyer nga sjelljet e fëmijës së tyre, duke menduar sesa shumë kanë bërë për fëmijën, dhe rezultati duket se nuk është ai që kishin pritur. Baballarët janë në rolin, që puna e tyre e përditshme do t’ju sigurojë fëmijëve sjelljen për të qenë mirënjohës dhe, si rrjedhojë, të edukuar, të mbarë në mësime, në shkollë dhe në jetë. Të kuptohemi, puna është një model shumë i mirë për fëmijët, por a mjafton vetëm kjo?

Prindërit e rinj sot janë edhe të kujdesshëm. Ata kërkojnë shpesh momente gjatë ditës, që të mësojnë fëmijët. Mundësitë për ta bërë këtë janë të shumta. Për shembull, kur u lexoni një libër fëmijëve, mund të nënkuptoni diskutimin e përmbajtjes me të. Nëse nuk i lejoni fëmijët të luajnë me videolojë, mos harroni t’u shpjegoni atyre arsyen pse. Nëse u kërkoni fëmijëve t’u flasin me respekt, me zë të ulët, me mirësjellje, me fjalor të pasur, mos harroni ta bënë atë ju si fillim; shpjegohuni me fjalor të pasur përpara fëmijës, edhe kur e qortoni atë; sidomos kur e qortoni atë. Mos harroni ta dëgjoni kujdesshëm, kur ju tregon diçka, edhe pse mund të mos jetë në interesin tuaj, edhe pse kërkon kohë. Fëmijët nuk e kanë problem që prindërit e tyre janë të angazhuar, përkundrazi. Ata ndihen më të sigurt dhe aftësohen më shumë emocionalisht kur prindërit janë të arritur profesionalisht dhe personalisht. Ka një arsye të mirë për këtë: hulumtimet kanë treguar se prindërimi i angazhuar i ndihmon fëmijët të ndërtojnë aftësi njohëse dhe emocionale.

Megjithatë, shumë drejtime prindërore ndonjëherë mund të jenë kundërproduktive, sipas një studimi të ri të udhëhequr nga Jelena Obradović, një profesoreshë e asociuar në Shkollën e Arsimit të Stanfordit, botuar më 11 mars, në Journal of Family Psychology.

Në studim, studiuesit vëzhguan sjelljen e prindërve kur fëmijët e moshës së kopshtit ishin të angazhuar në mënyrë aktive në lojë, sistemimin e lodrave, mësimin e një loje të re dhe në diskutimin e një problemi. Fëmijët e prindërve që më shpesh ndërhynin për të dhënë udhëzime, korrigjime ose sugjerime, apo për të bërë pyetje – pavarësisht se fëmijët ishin në detyrën e duhur – shfaqën më shumë vështirësi në rregullimin e sjelljes dhe të emocioneve të tyre në raste të tjera. Këta fëmijë gjithashtu dolën më keq në detyrat që matnin kënaqësinë e vonuar dhe funksionet e tjera ekzekutive, aftësitë që lidhen me kontrollin e impulsit dhe aftësinë për të kaluar midis kërkesave konkurruese për vëmendjen e tyre.

Obradović dhe bashkautorët e saj zbuluan se fenomeni ndodh në të gjithë spektrin socio-ekonomik.

“Prindërit janë kushtëzuar të gjejnë mënyra për të përfshirë veten, edhe kur fëmijët janë në detyrë dhe luajnë në mënyrë aktive ose bëjnë atë që u është kërkuar të bëjnë”, tha Obradović, i cili gjithashtu drejton Projektin “Stanford” mbi Përshtatjen dhe Rezistencën te Fëmijët (SPARK ). “Por angazhimi i tepërt i drejtpërdrejtë mund të jetë me kosto për aftësitë e fëmijëve për të kontrolluar vëmendjen, sjelljen dhe emocionet e tyre. Kur prindërit i lënë fëmijët të marrin drejtimin në ndërveprimet e tyre, fëmijët praktikojnë aftësitë e vetërregullimit dhe ndërtojnë pavarësinë.”

Hulumtimi i Obradović-it, i cili paraqet një masë shumë më të madhe të angazhimit prindëror sesa metodat tradicionale, hedh dritë të re mbi mënyrën sesi prindërit ndihmojnë dhe pengojnë zhvillimin e fëmijëve të tyre gjatë tranzicionit kryesor në shkollën fillore.

Ai u dha prindërve një perspektivë të re të të menduarit mbi prindërimin, duke u treguar rrezikun e “prindërve helikopterë”. Duket se në kohën e pandemisë ky fenomen ishte shumë i pranishëm. Duke kaluar shumë kohë me fëmijët e tyre, prindërit e sotëm ua kaluan e prindërve të tyre dikur. Prindërit u kthyen në shokë loje dhe në shokë banke. Shumëkush mendon se nuk ka asnjë të keqe të jesh shok me fëmijën. Po, të kesh elemente miqësore në raportin me fëmijën është e rëndësishme, por ju nuk mund të jeni shokët e fëmijës, ju jeni prindërit, ata që vendosin rregulla, që bëjnë marrëveshje dhe që kujdesen që këto marrëveshje të mbahen, që kërkoni llogari, që u drejtoheni fëmijëve me gjuhën e vlerave dhe i ftoni në disiplinë dhe argëtim. Prindërit mund të ngushëllojnë dhimbjen e fëmijëve në dështimet dhe mërzitë e tyre, por nuk e përjetojnë dhe zgjidhin atë për fëmijët. Këta të fundit do të duhet ta përjetojnë vetë, por jo domosdoshmërisht me veten.

Le ta shikojmë me thellë ekuilibrin e prindërimit me fëmijët

Gjetja e ekuilibrit të duhur gjatë angazhimit me fëmijët është veçanërisht e rëndësishme rreth kopshtit, tha Obradović, hulumtimi i të cilit shqyrton sesi mjediset e kujdesit ndihmojnë në shëndetin, të mësuarit dhe mirëqenien e fëmijëve me kalimin e kohës. Fillimi i shkollës fillore është një kohë veçanërisht sfiduese, kur pritet që fëmijët të menaxhojnë vëmendjen, emocionet dhe sjelljet e tyre pa ndihmën e drejtpërdrejtë të prindërve.

“Ky është një ndryshim vërtet i rëndësishëm, kur prindërit duhet të mësojnë të tërhiqen”, tha ajo.

Për kërkimin e tyre, Obradović dhe bashkautorët e saj ‒ Michael Sulik, një shkencëtar hulumtues në SPARK dhe Anne Shaffer, një profesoreshë e asociuar e psikologjisë në Universitetin e Gjeorgjisë ‒ mblodhën së bashku një grup të ndryshëm prej 102 fëmijësh të moshës 4 deri në 6 vjeç.

Për dy orë e gjysmë fëmijët punuan në një sërë detyrash, që janë përdorur nga specialistët e zhvillimit të fëmijëve për dekada për të matur vetërregullimin, si dhe funksionet ekzekutive që konsiderohen ose “të lezetshme” (kur emocionet nuk kanë rëndësi) ose “të nxehta’ (kur emocionet janë të larta). Fëmijët gjithashtu morën pjesë me prindërit e tyre në aktivitete të strukturuara, që kërkonin shkallë të ndryshme të ndërveprimit të të rriturve.

Në një qasje të re, studiuesit kishin vëzhguar secilin prind dhe fëmijë veç e veç. Duke përdorur regjistrimet video, ndërveprimet u zbërthyen sekondë pas sekonde dhe u vlerësuan në mënyrë të pavarur. Kjo i lejoi Obradović-it dhe ekipit të saj të identifikonin ndryshime delikate në mënyrën sesi prindërit angazhohen me fëmijët e tyre. Gjatë një aktiviteti 25-minutësh, për shembull, një nënë mund të ndjekë drejtimin e djalit të saj për 13 sekonda, më pas të tërhiqet për 5 sekonda, më pas ta drejtojë atë për 35 sekonda.

Në mënyrë tipike, kur studiuesit studiojnë një aspekt të caktuar të prindërimit, ata caktojnë një vlerësim të vetëm për të gjithë ndërveprimin. Por kjo qasje mund të jetë e njëanshme nga përshtypja e përgjithshme e studiuesit për marrëdhënien prind-fëmijë.

Shumica e prindërve duken përkrahës dhe të kujdesshëm gjatë edukimit të fëmijëve të tyre. Por ende ka gjurmë të prindërve që u bërtasin fëmijëve duke mos i lënë të shprehen, nën kontrollin e autoritetit. Ka prindër që nuk hezitojnë në asnjë rast për të kontrolluar telefonat dhe ditarët e fëmijëve (nëse kanë), ose edhe vendet private në ambientin e dhomës së tyre.

Qëllimi nuk është të mbajmë fëmijët larg rrezikut. Qëllimi kryesor i prindërimit do të duhet të jetë t’u mësojmë sesi t’u shmangen rreziqeve duke vlerësuar jetën. Si të përballen me rreziqet kur ato janë pranë tyre. Si të kuptojnë të mirën dhe të keqen dhe të zgjedhin më të mirën për ata.

Këtë nuk ua mësojmë dot fëmijëve duke i kontrolluar apo duke u mbikujdesur. Këtë ua mësojmë duke i lënë në frymëmarrjen e sprovimit social dhe emocional gjatë jetës së fëmijës. Ne, si prindër, orientojmë, nuk drejtojmë. Ne, si prindër, u themi fëmijëve mendimin tonë, por nuk imponojmë që fëmijët të mendojnë si ne. Ne, si prindër, jemi modeli i fëmijëve tanë për atë që bëjmë dhe jo për atë që themi. Ndaj, le të themi sa më pak, dhe të bëjmë sa më shumë atë që do të donim ne që fëmijët të mësojnë. Fëmijët ndërkohë mësojnë, dhe zgjedhin të ecin me hapat e tyre, nën gjurmët tuaja.

Nga Drnt. Denata Toçe