Luan Stafasani: Analiza e tekstit dhe figurat stilistike

Sa herë flitet për krijimtarinë letrare është e pashmangshme analiza e saj dhe figurat stilistike si në rrafshin profesional ashtu dhe në atë diletant apo amator.

Me analizë të krijimtarisë letrare do kemi parasysh shqyrtimin e disa të dhënave të rëndësishme që lidhen së pari me jetën dhe veprën e autorit, vitin e botimit të veprës, temën që trajton, motivet, subjektin që nënkupton tërësinë e ngjarjeve e personazheve të veprës. Po ashtu në analizë nuk mungon vlerësimi i kritikës letrare dhe mesazhi i përgjithshëm e vlerat ideo-artistike.

Me tekst prej latinishtes kuptojmë thurje me fjalë e që kjo thurje të jetë e fortë e t'i rezistojë kohës duhet që aty të gjenden sa më shumë figurat stilistike.

Figura, edhe ajo vjen prej latinishtes e në shqip barasvlera e saj është lloji. Me figura stilistike do kemi parasysh panoramën e jetës humane dhe tipologjinë njerëzore të përshkruar në krijimtarinë letrare. Ai që shkruan letërsi, përshkruan jetën, shpalos pikëpamjet e tij për të, zbulon përmes figurave qëndrimin e tij në lidhje me mënyrat e stilet e sjelljes së njerëzve në situata të ndryshme, e duke i rrëfyer në tekstin letrar synon të krijojë tek lexuesi të njëjtat pikëpamje.

Figurat janë pasqyrim figurativ i botës, të cilat synojnë nxitjen e imagjinatës së lexuesit dhe është tipar dallues i artit të të shkruarit si trajtë dalluese e paraqitjes së jetës.

Në ndryshim nga dijetari që jep në mënyrë të drejtpërdrejtë vëzhgimet e bëra në jetë, ai që shkruan letërsi e pasqyron jetën dhe e interpreton atë duke vizatuar me fjalë e figura artistike galerinë e jetës shoqërore.

Figurë apo të folur të figurshëm kemi në çdo rast kur gjuha e përdorur është e bukur, domethënëse e plot ngjyra e nënkuptojnë në fund të fundit një mënyrë të ndryshme që dallon nga e folura e zakonshme.

Stilistika është pjesë e teorisë së letërsisë që merret me studimin e gjuhës poetike. Rrënja e kësaj fjale është stili që vjen prej greqishtes e ka kuptimin e zanafillës shkop për të shkruar në një sipërfaqe ndërsa me stil të shkrimtarit do kuptojmë zbërthimin e jetës dhe mënyrën si përshkruan.

Figurat stilistike ndahen në:

Figura të kuptimit: krahasimi, personifikimi, kontrasti, hiperbola, litota, grotesku, simboli, paralelizmi figurativ.
Figura të shqiptimit poetik: pyetja retorike, pasthirrma, apostrofa, retiçenca,pretericioni (tejkalimi), përsëritja, epanastrofeja, epanalepsa, epifora, anafora, aliteracioni, paranomazia, onomatooeja, optacioni, asonanca(zanorësia), konsonanca (bashkëtingëllorësia), pauza.
Figura të fjalëve e shprehjeve: metafora, katakreza, metonimia, sinekdoka, ironia, sarkazma, asteimi, paradoksi, oksimoroni, perifraza, epiteti, alegoria, eufemizmi, antomazia.
Figura të fjalorit poetik: sinonimet, antonimet, barbarizmat, homonimet.
Figura të sintaksës poetike: inversioni, konversiioni, enumeracioni, gradacioni, elipsi, pleanazma, asindeti, polisendeti, kiazma.

Nëse i numërojmë në total dalin 55 figura stilistike, mirëpo në klasat 6-9 ndeshim 25 figura, pjesa tjetër takohet në ciklet më të larta të studimit.

Edhe vetë brenda 25 figurave gati gjysma e tyre ndeshen më së shumti në krijimtari letrare apo në analizën e komentin e pjesëve letrare. Po ashtu edhe në të folurën alegorike të popullit këto 13 figura ndeshen më së shumti.

Ndaj dhe puna ime si mësues i gjuhës shqipe e letërsisë më së pari përqendrohet tek këto figura kryesore të stilistikës letrare e synoj të memorizoj tek nxënësit përmes shembujve të thjeshtë nga përditshmëria jonë.

P.sh ju them se krahasimi e metafora janë motër e vëlla që dallohen mes tyre thjesht nga përdorimi i lidhëzave tek krahasimi. Ato synojnë të krijojnë një imazh, figurë, sa më të gjallë të një personi a dukurie duke e krahasuar me një person a dukuri tjetër. Ai është si Ronaldo në futboll (krahasim), nëse ja heqim lidhëzën si bëhet metaforë: Ai është Ronaldo në futboll.

Similituda-krahasim i zgjeruar, ku dy krahët e krahasimit janë më shumë se dy fjalë: Kur dëgjon zëthin e së ëmës qysh e lë qengji kopenë, blegërin dy a tri herë edhe ikën e merr dhenë/ashtu dhe zemra ime vjen me vrap e dëshirë atje ndër viset e tua.

Metonimia-gr, ndërrim vendi, zëvendësim emri: Mbrëmë isha me Agollin (përmend autorin për veprën).

Paradoksi-gr.i papritur, gjykim i saktë në pamje të parë bie në kundërshtim me arsyen por në thelb është i vërtetë: Fort po shndrit njaj diell e pak po nxeh.

Paralelizmi gr.paralelos = që ecën krahas, mënyrë të foluri poetik, qëndron në krahasimin e dy fenomeneve përmes përshkrimit paralel: Lulëzon e bardha pjeshkë!

Po thotë nusja: “A me nur në vjeshtë".

Pyetja retorike gr.rehtor=orator pohon në formë pyetëse.

Ku janë ata djem bujarë e trima sqimatarë?

Ironia gr=tallje e fshehtë. Sa mirë luajti Shqipëria me Serbinë (0-2), themi të kundërtën.

Hiperbola = zmadhim i tepruar për të forcuar përshtypjen e vënë në dukje figurën: Ish rrufe ajo e s'ish shpatë/Aq shumë ndrinte shpata sa trembej hëna.

Epiteti=shtojcë, mund të jetë i tillë çdo fjalë përcaktuese, mbiemri p.sh era e marrë.

Eufemizëm=flas njerëzisht, lloj i metonimisë. Udhëzoj për urdhëroj, ndërroi jetë për vdiq.

Simboli=zëvendësim i emrit të një fenomeni me një shenjë konvenciinale. Harpagoni-simbol i koprracisë.

Sarkazma=turpërim. Heu jo bre burra s'kam le për s'tepri/ma mirë u rrnueka me zemër t'leprit.

Si përfundim për të folur bukur, këto 13 figura stilistike që shpjegova përbëjnë kolonat e retorikës, janë armë të forta me të cilat do pajisur çdo njeri.

Nga Luan Stafasani