John Updike: Romanet për Lepur Engstrëmin dhe këshilla ime për shkrimtarët e rinj

Ku ju lindi për herë të parë ideja të jeni shkrimtar?

Nëna e kishte ëndërr të bëhej shkrimtare dhe unë e shihja në dhomë duke shtypur në makinën e shkrimit. Ajo dhomë ishte vendi ku shkoja sa here sëmuresha, kështu që ulesha dhe rrija duke e shikuar. Dukej se ajo po bënte një përpjekje heroike dhe gjërat që shkruante i postonte në zarfe ngjyrë kafe për në Nju Jork, apo edhe në Filadelfia, ku botohej Saturday Evening Post në ato vite, dhe zarfet i ktheheshin mbrapsht. Dhe kështu, nocioni i të qenit diçka që ia vlente të provohej dhe që mund të jetësohej, me të vërtetë, me disa shkrime të me postë dhe përpjekje m’u ngulit në mendje. Por interesi im i vërtetë për artin, dashuria ime e vërtetë, ishte për artin pamor, dhe aty isha më mirë. Në fillim u mbështeta. Nëna ishte dëshmitare e orëve që u kushtoja vizatimit dhe pikturës. Mësova për atin pamor aq aa mund të mësoje në shkollë të mesme. Më pas vijova studime në Harvard dhe ende e shihja veten si një lloj karikaturisti të mundshëm, madje u bëra pjesë e revistës humoristike dhe sarkastike aty, jo si shkrimtar, por të shkruarit ndoshta ishte krejt e natyrshëm. Kishte disa karikaturistë shumë të talentuar në revistë. Nuk para gjeje shumë të tillë Harvard, por në fakt ata ishin mjaft të mire, rreth tre prej tyre. Dhe, kuptova se mbase kishte një kufi për aftësinë time vizatimore, por nuk e ndjeja të njëjtin kufi për të shkruarit, sepse rrallë e kisha provuar. Në kohën kur u largova nga Harvardi, mendoj se isha i vendosur ose më mirë të thuash shumë i vendosur të bëhesha shkrimtar nëse mundesha.

A e gjenit The New Yorker në qytetin tuaj të lindjes, Shillington, Pensilvani?

Jo. The New Yorker nuk gjendej dot. Mund të ketë pasur pak abonentë, por stendat e gazetave nuk e mbanin sepse e kërkoja. Por tezja ime, e cila jetonte në Greenwich, Connecticut, (një zonjë tip hipi, motra e tim ati) mendonte se ne, si një familje provinciale në errësirën provinciale, mund të përdornim The New Yorker, dhe unë, në fakt, lexoja. Më pëlqente. Kam lexuar faqet me karikatura, por pastaj edhe rubrikat e tjera. I gjithë toni i revistës ishte shumë më i epërm krahasuar me çdo lloj reviste tjetër të rënddomtë, kështu që unë kisha për qëllim botimin në The New Yorker. Karriera ime letrare filloi në qershorit 1954, kur me prindërit e gruas sime po rrinim në Vermont, dhe doli fjala se kishte ardhur një letër nga The New Yorker, dhe ata kishin botuar një poezi timen, dhe më pas pak më vonë atë verë ata botuan një histori. Pra, me të drejtë apo pa të drejtë, u ndjeva sikur kisha filluar karrierën si si shkrimtar, si një shkrimtar i vërtetë.

Ju keni thënë gjithashtu se shkruani për të shkruar për veten në letër, për të mësuar më shumë se kush je.

Ka deri diku përpjekje për të qenë i sinqertë për atë se si është të jesh një amerikan i moshës sime dhe me botëkuptimin tim të përgjithshëm. Pra, po, është një rrugë e vetëkuptimit, por… Proza për të cilën jam më krenar, për aq sa mund të dallohet, është aty ku kam bërë një hop. Unë jam më i njohur dhe më i shpërblyer, nga pikëpamja e çmimeve letrare dhe lëvdatave të kritikës, me librat për Lepurin. Dhe Lepuri – ai dhe unë kemi përafërsisht të njëjtën moshë dhe jemi lindur në të njëjtin vend, por unë jam larguar prej kohësh nga qyteza ime. Ai qëndroi atje dhe është deri diku vetja e imja që nuk jam. Unë kurrë nuk kam qenë një yll basketbolli. Nuk kam qenë i pashëm siç është ai dhe as nuk më duhej t’u nënshtrohesha tundimeve për të qenë i suksesshëm si ai, kështu që për mua nuk ishte e lehtë. Nuk është shumë e vështirë të imagjinosh se si është të jesh Lepuri, por mjaftonte që për mua të shkruaja për të më argëtonte, dhe mbase një pjesë e vetë-argëtimit depërtloi edhe te libri. Me fjalë të tjera, mund të vazhdosh të shkruash për të. Unë mund të shkruaj për Lepurin në një mënyrë që është e vështirë ta bësh karahsuar me të shkruarit për një hero autobiografik të disa prej tregimeve të tua, ku ai është binjaku yt, dhe ti je i lidhur me të. Në këtë rast është ideja e prishjes së asaj lidhjeje, mendoj unë, ajo që ka rëndësi dhe se letërsia e vërtetë fillon kur mund të rrokësh dikë tjetër me vështrimin tënd.

Mendonit se e kishit mbaruar së shkruari për Lepurin pas romanit të parë?

Po. Nuk e shkrova këtë me asnjë lloj ideje për një vazhdim, por libri përfundon me një notë pezullie dhe shumë njerëz më pyesnin: “Po çfarë ndodhi më pas?” Jo shumë, por disa prej tyre më detyruan ta mbaja mendjen atje. Kur më kishin mbaruar subjektet e librave, mendova… “E po, pse të mos tregosh çfarë ndodhi dhe ta kthesh Lepurin”. Ngjarjet e “Lepur, vrapo” ndodhnin në fund të viteve ‘60, kohë kur kishte shumë trazira në Amerikë, dhe kështu e ktheva sërish, këtë herë si një njeri i zakonshëm lloj dëshmitari i protestave dhe ankthit shoqëror, përdorimit të drogës, dëshmitar i gjithçkaje, gati gjithçka ishte në atë libër, duke përfshirë edhe uljen në hënë. Në fakt, pamjet televizive të uljes në hënë ishin një lloj ngjarjeje qendrore, kështu që Lepuri që u kthye herën e dytë ishte një amerikan shumë më përfaqësues se sa Lepuri im fillestar. Ai ishte thjesht, e keni parasysh, një basketbollist i shkollës së mesme që nuk kishte ku të shkonte pasi u diplomua, ndërsa Lepuri i dytë ishte një lloj njeriu në rritje që deri diku përpiqej të mësonte. Unë gjithmonë e kam parë Lepurin, dhe në të vërtetë amerikanët në përgjithësi, si nxënës, si të gatshëm për të mësuar. Ata mund të jenë të ngadaltë për të mësuar, por ne kemi një mendje të hapur që mendoj se na mundëson të kapërcejmë gabimet ose paragjykimet tona dhe të ecim përpara. Sigurisht që bota tani është shumë më e hapur. Dua të them, është e lehtë të jesh sentimental për vitet ’30 dhe ’40 dhe solidaritetin e kohës së luftës dhe gjithçka tjetër, por kishte kaq shumë racizëm, seksizëm, gjithçka. Ishte një botë brutale në krahasim me atë që po përpiqemi të krijojmë tani.

Mund të thuhet se keni qenë pionier në përdorimin e kohës së tashme në letërsinë amerikane. Ju e keni përdorur atë te “Lepur, vrapo” dhe në disa libra që atëherë.

Po. Ishte një mënyrë rrëfimi shumë çliruese. Më pëlqente shumë të shkruaj në kohën e tashme. Është bërë pak klishe tani mes shkrimtarëve të rinj, por në atë kohë ishte risi, dhe sigurisht një risi edhe për mua. Ka një lloj niveli, shpejtësie rrëfimore, mund të vazhdosh pa kohën e shkuar që ishte e përshtatshme për Lepurin dhe gjithashtu e përshtatshme për mua si shkrimtar, sepse librat u shkruan vetë deri diku lehtësisht. Këtë e them tani. Nuk jam i sigurt se ka qenë gjithmonë e lehtë, por kombinimi i kohës së tashme me një peizazh që e njihja me detaje, një Pnesilvani, gjysmë rurale, madje metropolitane.

Gjithmonë jam ndjerë mirë kur shkruaja për të, dhe nuk ishte e vështirë të shkruaja për gjërat që bënte ai dhe ndërveprimin e personazheve të tjerë me të. Kështu që isha i lumtur t’i rikthehesha, dhe pastaj, kur merresha me “Lepuri kthehet”, më dukej e domosdoshme të shkruaja, më së paku, edhe për dy romane të tjerë. Por më shumë se katër, më dukej e tepërt. Njerëzit janë të vdekshëm. Kjo është një nga gjërat për të cilat një shkrimtar duhet të jetë i vetëdijshëm, kështu që mendova se ai ishte relativisht i ri që të vdiste ndërsa akoma isha duke shkruar mirë. Por ta zëmë që unë do sëmuresha dhe të mbesja pa përfunduar Lepurin? Hmm. “Lepuri i përfunduar” nuk do të qe një titull i keq. Sidoqoftë, edhe pas të katërtit, shkrova diçka, dhjetë vjet më vonë, shkrova një histori për dy fëmijë që takohen dhe kujtojnë babain e tyre, i cili e mbush librin me mospraninë e tij. Doja që ai të ishte atje si fantazmë, të ndihej si një fantazmë.

Ishte e vështirë për ju që të ndaheshit me Lepurin si personazh?

Po. Mendoj se e keni formulaur saktë ndjesinë tkime për të. Ishte e vështirë. Gjithashtu sepse ai kishte qenë shumë i mirë për mua. Romanet fituan çmime dhe ishin të lehtë për t’u shkruar, kështu që ishte një hap përpara për mua si shkrimtar. Në kohën kur shkrova “Lepuri prehet” mendova se kishte ardhur koha që ai të prehej. Nuk isha një shkrimtar që mund të shkruaj vetëm për të. Kisha shkruar për të për një kohë të gjatë dhe ishte koha të ndaheshim.

Vdekja e tij në romanin “Lepuri prehet” ishte në mënyrë spektakolare kaq realiste.

Vërtet? Nuk isha i sigurt. Mund të ishte gati e mërzitshme ta ktheja në një lojë që luhet në rrugë, sepse ashtu e shihni së pari te “Lepur, vrapo” me disa fëmijë duke luajtur basketboll. Vajta në Florida dhe bëra disa kërkime. Vija vërdallë nëpër Ft. Myers. U përpoqa të kisha një ndjesi të Floridës dhe ishte zbavitëse të bëja kërkime dhe për të shkruar ato skena. Kështu përfshihesh me personazhet dhe kujdesesh për to. Nuk do të bëhesh sentimental, por ashtu ndodh. Doktori i thotë Lepurit se duhet të gjejë diçka për të bërë. Shqetësimi i Lepurit është që ai nuk ka bërë aq sa duhet që prej kohës kur reshti së luajturi basketboll. Dhe ja ku kemi bashkëshoqëruesit e tij të mrekullueshëm në këta libra, Xhenisën, të shoqen, dhe Nelsonin, të birin. Ata ishin kryesorët në romanin e parë. Kisha kënaqësinë jo vetëm të shihja moshën e Lepurit, duke u përpjekur ta ktheja Nelso-in nga një i mitur në të rritur, në një burrë idhnak, dhe më tej më cilësi të caktuara, por është një aftësi rrënuese që Herri nuk mundet ta pranojë, sepse Herri ishte shkatërrues kur ishte i ri vetë dhe është kthyer, deri diku, në një plakush të këndshëm.

Një plakush 56 vjeçar?

Po, një plak 56 vjeçar. Ai ndihet plak, dhe sigurisht që është mbipeshë dhe banon në një komunitet pensionistësh në Florida, nëse e mbani mend është dëbuar nga familja për shkak të disa sjelljeve seksuale, kështu që ai është vetëm dhe nuk ndihet shumë i dëshiruar në botë.

Keni thënë që ishte deri diku e lehtë të shkruaje romanet për Lepurin. A ndiqni një metodë të caktuar shkrimi? A keni një orar sipas të cilit shkruani gjithmonë?

Meqë kam ca telashe me mësimdhënien, dhe nuk kam ndonjë punë tjetër, nuk kam arsye për të mos shkuar te tryeza ime e punës pas mëngjesit dhe të punoj deri në drekë. Prandaj punoj tri ose katër orë në mëngjes, dhe kjo nuk ka të bëj vetëm me mbushjen e fletës së bardhë me fraza të bukura. Filloj me shkrimin e një ose dy faqeve. Një shkrimtar shkruan shumë gjëra pa vlerë, ashtu si njerëzit vetë bëjnë gjëra pa vlerë në jetët e tyre. Por, unë përpiqem, që t’i kushtoj rreth tri orë shkrimit që kam në dorë dhe ta çoj atë përpara. Ka një rrezik në rastin kur nuk përparon në mënyrë të vazhdueshme deri në pikën që harron se për çfarë bëhet fjalë. Them se duhet shkruar deri pa arritur në pikën kur shkëputesh krejtësisht. Por, unë përpiqem të respektoj një orar të caktuar. Ka shumë kohë që e bëj. Nuk di si të dal në pension. Nuk di se si të zbres nga kali. Akoma më pëlqen të shkruaj. Akoma i dua librat që botohen sot. Më pëlqen aroma e ngjitëses së librit dhe pamja librit, dhe të shoh atë që kam shkruar.

Kemi folur me shumë shkrimtarë që kanë thënë se shkruajnë një numër të caktuar faqesh çdo ditë. Mbetet shumë për të thënë në lidhje me një rutinë prej së cilës nuk shpëton dot.

Ashtu është. Të ndihmon që të mos heqësh dorë. Në të vërtetë është bërë zakon, është zakoni i të shkruarit që më bën t’u shkoj librave në fund. Është si në një martesë të keqe. Dua të them, ka shumë ngjashmëri. Libri që shkruan është gruaja me të cilën je martuar, dhe duhet ta mbarosh librin. Mbarimi i tij është mënyra e vetme për ta hequr qafe. Pra po, është mirë të kesh një kokëfortësi të caktuar në lidhje me teknikën tënde. Në kolegj u trondita nga fakti që Bernard Shaw, i cili u bë dramaturg pasi shkroi pese romane, ulej në dhomën e leximit të Muzeut Britanik, dhe shkruante afërsisht pesë faqe në ditë, por kur ai po shkruante fjalën e fundit në faqen e fundit, − po të ndodhej edhe në mes të fjalisë, – ndalonte. Kështu që, nocioni që kam shkruar, qoftë dy- ose tri-faqe, është mënyra se si mendoj për të, tri faqe, janë një numër deri diku modest, por sidoqoftë nëse e arrin, gjërat pastaj rrjedhin vetë.

A mendoni që keni ndryshuar mënyrën se si shkruani? Keni thënë në një intervistë se mendonit që librat e parë për Lepurin mund të jenë shkruar pak si shumë shpejt.

Unë i kam rishkruar deri diku librat e mi të hershëm. “Lepur vrapo” u përball me disa probleme ligjore. Atëherë u konsiderua roman provokues dhe, në këtë mënyrë, disa pjesë që pasqyronin hapur aspektet seksuale u hoqën, por më vonë u përfshinë dhe kjo më lumturoi. I ripërfshiva sepse klima u bë papritur e tillë që mund të thoshe, epo “ku është problemi?” Dhe, pastaj i pashë sërish – i rilexova të gjitha kur u botuan në një kolanë prej katër botimesh nga shtëpia botuese “Everyman”. Pra kam rishkruar disa pjesë. Ka ekzistuar rreziku i një plaku që rishkruan shkrimet e një më të riu. Nuk i rishkrova ato më pas. Nuk po kërkoja t’i hapja vetes telashe me historitë e mia të hershme, por, kur je i ri, mendoj se je kaq i befasuar të shohësh se po shkruan çdo fjalë që mendon se funksionon. Dhe, kur je më i vjetër, deri diku e di që ka shumë fjali, shumë fjalë që mund të përdoreshin, dhe në këtë mënyrë shkrimi yt bëhet më pak i frymëzuar dhe pak më shumë i ngadalshëm dhe i kujdesshëm. Por, sigurisht që më mrekullonin disa nga frazat që Apdajku i ri i kishte krijuar fët e fët. “Është diçka që tani nuk e bëj më dot”, thashë me vete, kështu që jam i kënaqur që e kam bërë kur ishte e mundur.

Çfarë ndikimi mendoni se kanë pasur aftësitë në vizatim dhe art te proza juaj?

Mendoj që përpiqem shumë të krijoj në mendje një pamje të vendit fizik ku ndodhin ngjarjet. Pamje të dhomës, veshjen, fytyrën. Nuk jam i sigurt se kam qenë gjithmonë i suksesshëm, dhe ka një mënyrë më anë të cilës mund të mbytësh një imazh me fjalë, duke përdorur shumë të tilla. E dini, mund të shkruhet se, le të themi, “një zonjë e re me çehre të zbehtë dhe me vetulla të harkuara”, por, me të filluar të merresh me vetullat, duke i përshkruar qime për qime dhe të vendosësh vathë anash, në njëfarë mënyre nuk ke asnjë lloj imazhi. Pra duhet ta kesh parasysh këtë prirje për t’i mbispecifikuar gjërat. Por, mendoj që është gjë e mirë – Conrad-i fliste për të ndihmuar lexuesin, për ta bërë lexuesin të shohë, ta shohë fjalën, dhe unë mendoj që këtë kam parasysh në prozën. Një besim që lexuesi mund të shph, kjo ka rëndësi, dhe kësisoj shpresoj ta shoh atë që shkruaj me mendjen time dhe pastaj ta zhvendos në mendjen e lexuesit sa më mirë të mundem. Por, sigurisht, lexuesit janë të ndryshëm dhe ata të gjithë kanë përvoja të ndryshme. Fjala “shtrat” ka një kuptim të caktuar për ty, dhe një tjetër për mua, dhe ka gjasa që unë të mos e lexoj kurrë fjalën qe keni lexuar ju, por, sidoqoftë, mendoj që komunikimi mund të ndodh.

Keni shkruar recensione për shumë prej shkrimtarëve bashkëkohorë. Ajo s’mund të ketë qenë një detyrë e lehtë, meqenëse disa prej tyre duhet t’i keni njohur personalisht. Për çka mendoni se ju ka shërbyer shkrimi i recensioneve të librave?

Nuk kam pasur edhe aq qëllim që të bëhesha shkrues recensionesh, por në fakt e bëra për shumë kohë. Isha shkrimtar i New Yorker-it dhe në kërkim të çdo mënyre me të cilën mund të shfaqesh në revistë dhe të shitesh, dhe unë fillova të merrem me recensione në vitin 1960, në fillim me pak prej tyre. Kishin shkrues të tjerë recensionesh, por ndërkohë që ata u zhdukën, unë u bëra për pak kohë pothuajse kryesori. Shkruaja më shumë se kushdo tjetër dhe mund të thoshe se po bëja pak si tepër. Kam shmangur recensionet për shkrimtarët bashkëkohorë amerikanë, sepse, kush e di ku hyjnë zilia dhe miqësia te ndershmëria e raportit me librin. Kësisoj, u përpoqa të bëj recensione për shkrimtarë të huaj, të vdekur apo të gjallë, evropianë apo të Amerikës Latine. Kishte shumë tharm dhe realizëm magjik. Romani në Evropë ishte shumë më tepër eksperimental sesa jam i vetëdijshëm se është sot. Kështu mendova që kishte gjëra që mund të mësoja, thjesht si lexues, nga leximi i këtyre librave. Kësisoj u përpoqa tej mase të lexoj libra që do të çonin më tej kulturimin tim, ashtu si dhe të fitoj para prej recensioneve të librave, ndërkohë që rrija në kontakt me procesin letrar. Është shumë e lehtë, kur keni shkruar për tri apo katër orë, oreksi për fjalët deri diku zvogëlohet. Gjithçka ishte e lehtë kur lexoja shumë, sepse recensionet më mbanin të lidhur me librat dhe prirjet e kohës. Prirjet në lidhje me atë çka duhet të bëjmë me këtë dinozaur të vjetër, romanin. Sepse romani është shumë i vëllimshëm. Ai merr shumë forma. “Uliksi” është diçka që nuk përsëritet, por ai është shembull i romanit që me të vërtetë u përpoq të bëj gjithçka. Kësisoj, postmodernët përballen me nocionin që ndoshta romani nuk po çoahet aq larg sa duhet. Po pranohen konvencionet e vjetra, thonjëzat dhe “ai tha, ajo tha”, kur ne patëm këta shkrimtarë eksperimentalë, të cilët kanë bërë kaq shumë. Kësisoj, sidoqoftë, është gjë e mirë që në një farë mënyrë të mendosh për çështje themelore të romanit: për çfarë arsye je duke e bërë këtë? Çfarë gjëje të ndryshme je duke bërë? A je thjesht duke ushqyer laboratorin krijues, apo në një farë mënyrë duke e ndryshuar atë? Të gjitha këto janë deri në një farë pikë të dobishme, por në fund fare mbështetesh tek intuita jote.

Pa asnjë dyshim ka shkrimtarë të mundshëm në të ardhmen, dhe shkrimtarë që sapo kanë filluar të shkruajnë, të cilët do të lexojnë atë që ju po thoni për të shkruarit. A keni ndonjë këshillë të veçantë për ta?

Unë mëdyshem shumë kur duhet t’u jap këshilla shkrimtarëve të rinj, sepse ajo që mund të thuash është e kufizuar. Nuk është saktësisht si në rastin kur je muzikant, ose madje artist, ku ka një numër aftësish që duhen zotëruar. Mahnitem me muzikantët, meqë ra fjala, që njerëzit mund të luajnë piano dhe me violinë me aq shpejtësi dhe saktësi. Dukshëm atyre u duhet shumë përgatitje. Nganjëherë shkrimtarët nuk kanë nevojë për shumë përgatitje dhe disa nga amatorët që thjesht i hyjnë kësaj valleje dalin më mirë se ata që kanë gradën profesor doktor në të shkruarit krijues. Kolegjet në ditët e sotme kanë prirjen të të mësojnë, kanë kurse për të shkruarit. Megjithëse unë vetë kam ndjekur disa kurse të tilla kur isha student, jam pak dyshues rreth vlerës së tyre. Mendoj se ajo çka shkrimtarët e rinj kanë humbur është të shkruarit si zanat. Kur isha i ri, vazhdonte të ishte një zanat. Kishte shumë revista atëherë, – të ashtuquajturat revista të përgjithshme – botonin artikuj dhe, gjithashtu, edhe letërsi, dhe të ngjallnin ndjesinë se ekzistonte një oreks për këtë lloj letërsie. Botimet akademike kishin të bënin me letërsinë. Proza ka rrezik të kthehet në një lloj poezie. Vetëm poetët e tjerë e lexojnë. Vetëm shkrimtarë të tjerë të letërsisë e vrasin mendjen për këtë. Pra unë nuk përqesh shkrimtarë të tillë si Stephen King-u të cilët kanë mundur të kenë interesin e një audience të madhe. Çdo mënyrë përhapjeje ka rëndësi. Nëse nuk ekziston një audiencë lexuesish, normalisht nuk shkruhet. Tom Wolfe, gazetari, është shprehur me shumë elokuencë për dështimin e shkrimtarëve amerikanë për të galvanizuar lexuesin në atë mënyrë që e bënin Zola, Drajzer i dhe disa të tjerë. Mendoj që kjo mund të bëhet. Edhe pse nuk mund të bëhemi saktësisht si Zola. Deri diku thjesht nuk funksionon. Kësisoj në një farë mënyre ke ngecur në të qenit (quajeni si të doni) postmodern.

Shkrimtarëve të rinj, thjesht do t’u thosha, “përpiquni të zhvilloni shprehi të tanishme pune dhe, megjithëse keni një jetë shumë të zënë me gjëra të tjera, përpiquni të gjeni le të themi një orë, ose më shumë, një ditë për të shkruar. Shumë gjëra të bukura janë shkruar gjatë një ore në ditë. Henry Greene, një nga miqtë e mi, ishte industrialist. Ai drejtonte një kompani. Kthehej në shtëpi dhe shkruante thjesht një orë, në kolltuk, sepse libra të mrekullueshëm janë krijuar në këtë mënyrë. Kështu, merreni seriozisht këtë, e dini, thjesht caktoni një kohë për të shkruar. Përpiquni të komunikoni me një lexues ideal diku. Përpiquni të mendoni se do ta botoni atë që shkruani. Mos u kënaqni thjesht të quani veten shkrimtar dhe pastaj të hardalloseni duke botuar fjalë që nuk do të bëjnë punë për atë që po shkruani. Ne jemi akoma një vend kapitalist dhe shkrimi deri diku është një ndërmarrje kapitaliste. Nuk është një mëkat i madh të përpiqesh të nxjerrësh burimet e jetesës dhe të fitosh një audiencë lexuesish. “Lexoni atë që ju emocionon”, do të ishte një këshillë, edhe sepse edhe nëse nuk do t’i imitoni ata libra, do të mësoni prej tyre. Të gjithë romane e misterit që lexoj mendoj që më kanë mësuar ta mbajtur subjektin të gjallë, duke u përpjekur të ecë përpara ose të bëj që lexuesi të ndiej se po krijohet një lloj tensioni, një fije po tendoset fort. Në anën tjetër, mos u përpiqni të pasuroheni me letërsi. Nëse do të bëhesh i pasur, duhet të merresh me investime në bankë ose të bësh punën e avokatit. Por, nga ana tjetër, do të doja të mendoja që në një vend kaq të madh, dhe me një gjuhë edhe më të përhapur, duhet të ketë hapësirë për dikë për të cilin shkrimi ka rëndësi, për dikë që dëshiron t’i japë kënaqësi dhe ta udhëheqë lexuesin.

Ne të jemi mirënjohës për atë që keni shkruar dhe ju faleminderit për këtë intervistë të shkëlqyer.

Faleminderit juve. Ishte kënaqësi e madhe për mua.

Përktheu Granit Zela

Marrë nga ExLibris